Rijeckie granice w latach 1918-1924

Zakończenie I wojny światowej i likwidacja Austro-Węgier oznaczała przekreślenie dotychczasowej mapy politycznej wschodniej części Morza Adriatyckiego.

Nowe warunki międzynarodowe spowodowały konieczność wyznaczenia i wytyczenia granicy między Włochami i nowopowstałym Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców.

Podstawą i punktem wyjścia do określenia nowej granicy w roku 1918 miał być – według Włoch – Traktat Londyński z roku 1915.

To wielostronne porozumienie zostało zawarte między Wielką Brytanią, Francją, Rosją i Włochami. Traktat precyzował między innymi przyszłą linię graniczną Italii w rejonie Adriatyku. Po spodziewanym zwycięstwie państw sprzymierzonych w wielkiej wojnie.

Zakres przyszłych cesji terytorialnych, których Austro-Węgry, jako strona pokonana, miałyby dokonać na rzecz Włoch był szeroki. Na interesującym nas obszarze było to Wybrzeże Austriackie (Kuestenland) z Gorycją, Gradišką, Triestem i cała Istrią. Być może masyw Snežnika (Monte Nevoso) i obszar przylegający. Ponadto Kvarner (poza wyspami Krk i Rab) i północna Dalmacja (mniej więcej do linii Primošten-Sinj). Wraz z dalmatyńskimi wyspami, poza Bračem i Šoltą.

Kolorem ciemnoszarym zaznaczono włoskie roszczenia terytorialne wobec Austro-Węgier.

Do kwestii nieuwzględnionych w projekcie należał problem przynależności państwowej obszaru miasta Rijeka. Twórcy porozumienia londyńskiego przewidywali bowiem pozostawienie miasta i pasu wybrzeża chorwackiego między Rijeką i granicą dalmatyńską pokonanym Austro-Węgrom.

W rokowaniach nie brano pod uwagę, jak się zdaje, jednoczesnej likwidacji monarchii austro-węgierskiej, wycofania się Węgier z tego regionu i powstania państwa jugosłowiańskiego.

Omawiany projekt stał w wyraźnej sprzeczności z interesami Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Strona jugosłowiańska odrzucała proponowany przebieg granicy, zwłaszcza na odcinku dalmatyńskim. Przyjęcie bowiem takich rozstrzygnięć terytorialnych odsuwałoby nowe państwo od morza, wyraźnie je osłabiając.

Zasada samostanowienia narodów, której głównym protagonistą był Woodrow Wilson szła w parze z interesami Belgradu.

Dyplomacja Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, której na konferencji pokojowej w Paryżu (1919) wyraźnie sprzyjał amerykański prezydent, zdołała przeforsować koncepcję włączenia Dalmacji do państwa południowosłowiańskiego. Jednak bez Zadaru. Miasto, zamieszkałe w większości przez Włochów, miało być inkorporowane do państwa włoskiego.

Niekorzystny dla Włochów przebieg negocjacji w kwestii Dalmacji spowodował podniesienie kwestii przynależności Rijeki. Miasta opartego o nową granicę włoską, w którym relatywną większość stanowili Włosi.

Podczas konferencji pokojowej w Paryżu zakończonej podpisaniem Traktatu Wersalskiego (1919) nie udało się stronie włoskiej i jugosłowiańskiej osiągnąć kompleksowego porozumienia dotyczącego granic. Rijeka pozostała więc terytorium o nieuregulowanym statusie i przynależności państwowej.

Dopiero podpisanie Traktatu w Rapallo (1920) unormowało wzajemne stosunki jugosłowiańsko-włoskie. Uregulowano wówczas również kwestie graniczne. Na mocy układu Rijeka uzyskała status niezależnego państwa.

Granice Wolnego Państwa Rijeka (1920-24). Wykropkowano rejon Porto Baroš i wsi Serdozi (Srdoči) scedowanych na rzecz Królestwa SHS na mocy traktatu w Rapallo.

Granica włosko-jugosłowiańska po likwidacji Wolnego Państwa Rijeka (1924). Linią przerywaną oznaczono terytorium przekazane Królestwu SHS.

Zmiany statusu miasta łączyły się z korektą granic administracyjnych i państwowych. W omawianym okresie doszło do nich kilkukrotnie. Miało to miejsce w kontekście likwidacji administracji węgierskiej w mieście (1918), umocowania Włoskiej Regencji Carnaro (1919-1920) i utworzenia Wolnego Państwa Rijeka (1920 -1924). Wreszcie ustanowienia nowej granicy włosko-jugosłowiańskiej na mocy Traktatu Rzymskiego (1924).

Na pocztówce wyżej oznaczono linię graniczną wzdłuż zachodniego brzegu Rječiny i Martwego Kanału. Zdjęcie obok pokazuje stan współczesny tego odcinka granicy. Na pierwszym planie linia przebiega na wysokości brzegu rzeki. Granica odbija pod kątem prostym w kierunku nieistniejącego parkanu i dalej łukiem do murowanej altany pełniącej rolę granicznego punktu kontrolnego.

Wyżej most graniczny na Rječinie. Niżej oznaczono odcinek granicy przebiegający w wzdłuż Martwego Kanału.

Na pocztówce wyżej oznaczono odcinek granicy przebiegający w porcie. Niżej zarysowana linia odpowiadająca dawnej granicy na tle mapy współczesnej Rijeki.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *