Do najstarszych fragmentów granic politycznych na tle Chorwacji należą częściowo odcinki wspólne z Bośnią i Hercegowiną i Słowenią.
Ten pierwszy odnosi się na terytorium Republiki Dubrownickiej. To – pozostająca między połową XIV a początkiem XIX wieku pod ograniczoną opieką mocarstw zewnętrznych – republika kupiecka. Zarazem jedyna część kraju, która w omawianym okresie rzeczywiście utrzymywała realny zakres politycznej i gospodarczej niezależności. A w związku z tym posiadała granice międzypaństwowe.
Drugi najstarszy odcinek granicy znajduje się między masywem Snežnika a Drawą. Przyjrzyjmy się nieco bliżej tej linii.
Najstarsze granice w Chorwacji.
Historycy przekonują o istnieniu granicy politycznej w oparciu o bieg rzek Kupy i Sutli przez ponad dwanaście stuleci. Linia ta, z pewnymi odchyleniami, zakreślała przez większość tego czasu terytorium Świętego Cesarstwa Rzymskiego (962–1806). Dzieliła ona w średniowieczu monarchie i księstwa feudalne. Odgrywała rolę granicy administracyjnej. Aż wreszcie stała się granicą międzypaństwową między Chorwacją i Słowenią.
Karol Wielki, król Franków i Longobardów dokonując podboju Karyntii w roku 788 zaokrąglił granice swojego imperium. Również na odcinku południowo-wschodnim. W ramach jego królestwa znalazły się dzisiejsze ziemie słoweńskie. Po śmierci Karola Wielkiego (814), już jako cesarza rzymskiego, granica przez niego wyznaczona utrzymała się.
Po Traktacie w Verdun (843) część wschodnia monarchii przypadła Ludwikowi. Jest on uznawany za pierwszego króla wschodniofrankijskiego. Z ziem jemu podległych uformowało się Królestwo Niemieckie i Święte Cesarstwo Rzymskie (niem. Heiliges Römisches Reich, 962).
Mapy podziału imperium Karola Wielkiego. Stan po Traktacie w Verdun (843). Na obu mapach Karyntia jako marchia graniczna.
Marchia Karyntia (niem. Markgrafschaft Karantanien, słow. Vojvodina Koroška) pozostawała częścią cesarstwa w ramach Księstwa Bawarii do roku 976. Wówczas to Karyntia się usamodzielniła i jako księstwo (łac. Ducatus Carinthiae, niem. Herzogtum Kärnten) pozostała niezależna aż do 1335 roku.
Południowe jej granice były oparte o rzeki Kupę i Sutlę.
Gwoli niezbędnego wyjaśnienia. Nazwa Karyntia, słow. Koroška, niem. Kärnten upowszechniła się w XI wieku. Zamieniła ona dotychczasową nazwę Karantania. Na mapach nazwy Karyntia i Karantania nierzadko stosuje się jednak wymiennie. W odniesieniu do omawianego okresu dziejów.
Należy także dodać, że pierwotny zasięg terytorialny Karyntii uszczuplił się na przestrzeni wieków. Granice Karyntii przesunęły się na północ ustępując miejsca pozostałym słoweńskim regionom. Podobnie rzecz się miała nieco wcześniej z Karantanią.
Doprawdy nietrudno się pogubić. Zwłaszcza jeśli uznamy, że spolszczona nazwa Kraina – na oznaczenie prowincji Kranjska (łac. Carniola, niem. Krain) – nie jest na ogół używana w odniesieniu do średniowiecznego księstwa feudalnego. Sama zaś Karyntia (niem. Kärnten) w odpowiedniku czeskim to Korutany.
Z lewej Karyntia (Karantania) jako niezależne księstwo. Wraz ze swoimi lennami, Marchią Werony, Istrii, Krainy i Styrii. Stan z lat 990-1000. Z prawej Południowo-wschodnia granica Rzeszy z roku 1250.
Granice z czasów wojny trzydziestoletniej 1618-1648.
Południowo-wschodnia granica Rzeszy. Stan z roku 1794.
Mapy udowadniają, że granica na rzekach Kupie i Sotli niezmiennie pełniła funkcję zewnętrznej granicy Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Z pograniczem Chorwacji, Krainy i Styrii związana jest masa wydarzeń i wątków. I kilka wielkich tematów historycznych.
Do nich należą dzieje dwóch słynnych chorwackich rodów możnowładczych. Frankopanów i Zrinskich. Ich posiadłości ziemskie opierały się przecież o granicę cesarstwa. Tradycja ich nieudanego spisku z lat 1664-1671 pełni w historiografii chorwackiej ważną rolę. Stanowi ona istotny punkt orientacyjny w całej kulturze chorwackiej. Arystokratów biorących udział w tym chorwacko-węgierskim sprzysiężeniu mogli byśmy dziś nazwać oligarchami-opozycjonistami. Sprzeciwiali się oni postępującej centralizacji XVII-wiecznego Cesarstwa Austriackiego i dotychczasowym niekorzystnym rezultatom wojen z Turcją.
Z lewej zamek Trakoščan na XIX-wiecznej węgierskiej rycinie. W średniowieczu należał do grafów z Celje. Od XVI wieku w rękach rodu szlacheckiego Draszkowiciów. Z prawej zamek Wielki Tabor, przez pewien czas również w rękach grafów celjskich.
To także historia grafów z Celja. Najbardziej wpływowego rodu szlacheckiego na ziemiach słoweńskich doby późnego średniowiecza. Ich posiadłości przekraczały granice cesarstwa. Sięgając do Bośni, Austrii i Górnych Węgier.
Ostatni z rodu, Ulryk z Celje, w chwili śmierci był panem przeszło dziesięciu miast i stu zamków. Żoną Ulryka była Katarzyna, córka serbskiego despoty Jerzego Brankovicia. Dzięki temu małżeństwu Ulryk został szwagrem sułtana tureckiego Murada II.
Zamek Celje.
Z opisywaną linią wiążą się również dzieje słynnych uskoków. Obrońców chrześcijańskiej Europy przed osmańskim naporem.
Granica cesarstwa na omawianym odcinku przetrwała z niewielkimi tylko odchyleniami po dzień dzisiejszy. Zmiany nastąpiły przede wszystkim na obszarze gór Žumberaka (słow. Gorjanci). Te modyfikacje terytorialne były związane właśnie z uskokami. Górzysty Žumberak, nazywany przez Niemców Uskokengebirge to obszar osadnictwa prawosławnych zbiegów-żołnierzy w wieku XVI.
Tym co łączy obie strony aktualnej granicy, poza przyrodą i zabytkami, są potomkowie dawnych uskoków. Po słoweńskiej stronie granicy, w Marindolu i okolicach, ludność ta zachowała narodowość serbską i wyznanie prawosławne. W rejonie chorwackiego Žumberaka została skroatyzowana. W XVII wieku narzucono uskokom unię kościelną. Odegrał tu niepoślednią (czy pozytywną?) rolę Metody Terlecki. Ten unicki biskup z Chełma w 1628 roku przybył w rejon Uskokengebirge z celem realizacji wśród lokalnej ludności misji apostolskiej.
Śladem minionych czasów są w tych górskich, na wpół wyludnionych wsiach, cerkwie grekokatolickie.
Interesujący jest casus žumberackiej wsi Radatovići. Wg spisu ludności przeprowadzonego w roku 1991 w tym sołectwie z 31 mieszkańców 14 deklarowało narodowość jugosłowiańską, 5 rusińską, a 12 osób nie określiło się. Obecność rusińska w tym rejonie ma charakter duszpasterski. Łączy się ze zwyczajem o dłuższej tradycji. Przybywali na te tereny duchowni z Ruskiego Krsturu z węgierskiej Baczki.
Uskocy z rejonu Žumberaka.
Marindol i Uskokengebirge, zostały wyodrębnione z historycznych terytoriów Krainy (słow. Kranjska) i włączone do Pogranicza Wojskowego (serb.-chorw., słow. Vojna krajina) będącego pod wojskową administracją Wiednia.
Pogranicze Wojskowe po odbiciu Slawonii z rąk tureckich (1718). 63 regiment piechoty wojsk cesarsko-habsburskich obejmował Žumberak i Kordun. Siedzibą pułku był Slunj.
Stan z roku 1840. Zaznaczony obszar Žumberaka i wsi Marindol (Marienthul) jako terytoriów wyodrębnionych – należących administracyjnie do Pogranicza Wojskowego.
W 1881 roku, po kasacji Pogranicza Wojskowego (Vojna krajina), terytoria historyczne Krainy – Marindol i Žumberak – prawem kaduka włączono do Chorwacji-Slawonii. Marindol został przekazany Ludowej Republice Słowenii w roku 1952 i jest obecnie częścią państwa słoweńskiego. Žumberak znajduje się w granicach Chorwacji.
Granica Banowiny Drawskiej i Banowiny Sawskiej w ramach Jugosławii ( 1929). Stan przed korektą granicy administracyjnej. Čabar w granicach „słoweńskich”, Črnomelj i Metlika w ramach „chorwackich”.
Granica Banowiny Drawskiej i Banowiny Sawskiej w ramach Jugosławii. Stan po korekcie granic (1931).
***